Батыр Үмбетей Байсейітұлының кесенесі

Наурызым ауданында батыр Умбетей Байсейітұлының кесенесі орналасқан. Үмбетей-батыр бүкіл XVIII ғасыр бойы қазақ мемлекетінің бостандығы үшін күресіп, 97 жыл өмір сүрді. Умбетейдің бабабалары торғай арғындарының үздік ұрпағы ретінде тарихқа енді, олардың ұрпақтарының есімі XVIII ғасырдың 20-жылдары жорыққа бірге шыққан Шақшақ Жәнібектің ұлы Дәуітбаймен қатар айтылды.

Әкесінен ерте айрылған Үмбетейді Қалқаман атасының туған інісі Қарабас тәрбиеледі, ол өзінің балаларымен бірге оны Қалқаман ұрпақтарының бұтағына кіргізіп, аяғына тұруға көмектесті. Бұл рудың атауы уақыт өте келе Үмбетей руы деп өзгертілді, қазіргі уақытта 900 адамнан 4500-5000 адамға дейін өсті және Қазақстанның барлық өңірлерінде тұрады, әсіресе Торғайда, Қостанайда, Ақмола облысында шоғырланған.

Үмбетей үшін атасы Қарабас таңдап алған бірінші әйелі Тама – Есет батырдың туған қарындасы. Одан Жиенбай, Аралбай, Көлбай, Бөкенбай, Сәңкібай атты ұлдары туған. Олардың барлығы, әкесінің жауынгерлік қасиеттерін мұра етіп шанышқылау ұрысының шеберлері болды. Аралбай мен Жиенбай Пугачевтің көтерілісіне қатысты, халық Звериноголов бекінісіне шабуыл кезінде олардың ерлікпен қаза болғанын жырлады. Үмбетейдің ұлы ұрпағы, ғалым, ақын, қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынов бүкіл түркі әлеміне танымал.

Шақшақ Жәнібектің шабуылдары кезінде ту ұстаушы деңгейіне жеткен ержүрек жауынгер жігіттің алғашқы жорығы 1726 жылы Шұбар көлінің жанындағы «Мың бала» әскері құрамындағы шайқас болды, ал Бұланты мен Аңырақай шайқастарында ол шынығып, кемелденді.

Үмбетей қаншалықты батыл және өжет болса, соншалықты ол жомарттық пен жанқиярлықпен ерекшеленді, жомарт адам ретінде танымал болды. Осы күнге дейін жеткен Үмбетей батыр туралы аңыздардың бірі – оның Қызжібек пен Сансызбайдан (Төлегеннің інісі) туған жағалбайлы Төс батырмен кездесуі мен жекпе-жегі.

Үмбетей Байсейітұлы 97 жыл өмір сүріп, ұлы Баяндының қолында қайтыс болды, ол да әкесінің қасында жерленді.