Маңдай батыр зираты

Меңдіқара ауданының Алқау Ауылында Тобыл өзенінің биік жартасында қазақ халқының даңқты ұлы – Маңдай батыр жерленген. Көмбенің бас жағында парсы тілінде жазылған жазуы бар салмағы бір тоннадай болатын үлкен тас қойылған.

Маңдай батыр (1710 – 1803) ұзынқыпшақ руынан шыққан. Қарабалық ауданының аймағы, атап айтқанда ежелгі Ұзын ауылы оның туған жері болып табылады. Қарабалық ауданының Мағнай ауылы бұрын Маңдай деп аталған, кейін орыс тілінде бұрмаланып Мағнай аталған. Қостанай ауданының Орталық аудандық мешіті Маңдай батырдың атымен аталған.

Маңдай батыр туралы көптеген аңыздар шығарылған, айтылмағандары мен жазылмағандары одан да көп. Маңдай батыр ержүрек батыр болғаны, оның қалмақтарды қалмақтарды талқандауға қатысқаны туралы заман шежіресінде жазба бар. Тәттіқара жырау «Қамыстың ұшы сирек, ал тамыры мықты» деген сөздермен басталатын өз эпосындағы «Деріпсәлі, Маңдайды айт қыпшақтағы» өлең жолдарында дәл осы Мандай батыр туралы айтады.

Халық жадында ол туған жерлеріне жоңғар шапқыншылығына шебер қарсы шыққан талантты қолбасшы ретінде қалды. Абылай хан туының астында Мандай әскері барлық ірі шайқастар мен жорықтарға қатысты. Біраз уақыт Абылайдың жеке ұланын басқарды. Содан кейін ол Отанына оралып, Қазақстанның Ресейге қосылуына дейін оның шекараларын қалмақтар мен башқұрттардың шапқыншылығынан қорғады. Мандай сақшылары қыпшақ ауылдарында тұрды: Тоғызақ, Шадықсай, Екеншілік, Былғашы, Талды, Қайрақ, ал оның ордасы Мандай ауылында болды.

Ақсақалдардың естелігі бойынша сұр көзді, қызыл мұртты Мандай батыр өте ірі денелі, кең иықты, мықты, алақаны кең, атқа міну, қару-жарақ, қоян-қолтық ұрыс өнерін жетік меңгерген. Ол ақшыл шашты, маңдайы биік болып туылды. Ақсақалдар оны «маңдайлы» деп атады. Батыр даңқты өмір сүрді, 93 жасында қайтыс болды және Мағнай станциясының жанындағы Ұзын-қыпшақ рулық зиратында жерленді.