Мендеке батырдың бейіті

Сарыкөл кентіндегі көшелердің бірі біздің танымал жерлесіміз  Меңдеке батырдың атымен аталады. Көшенің бас жағында батырға ескерткіш орнатылған.

Меңдеке Байжігітұлы шамамен 1790 жылы Мезгіл деген жерде дүниеге келген, қазіргі Қостанай облысының Комсомол ауылы. Ал жусанды даланың ортасында, Солтүстік-Қазақстан облысының Ақжан ауылдық округына жақын жерде, мемлекетпен қорғалатын, жоңғар кезеңіне жататын, Меңдеке батырдың жерленген орны бар. Ол әскери жетекші, қасиетті әулие ретінде құрметке ие болды, халықтың сенімі бойынша оның қабірінің ауруды емдейтін қасиеті бар.

Халық арасында әлі де бұл ұлы әскери қолбасшы туралы көптеген аңыздар мен хикаялар бар. Меңдеке батыр – Орта жүз арғын тайпасының қанжығалы руынан шыққан, Абылай-ханның әскери жетекшілерінің бірі болды. Меңдеке батырдың ерліктерін Шал ақын өз өлеңдерінде жырлады. Сонымен қатар, оның біздің жерімізді жоңғарлардан қорғағаны, қас батырдай, тайсалмай күрескені белгілі. Ұрыс даласынан ол әрдайым жеңіспен оралады, кейде қатты жарақат алды. Бұл ұлы күш пен батылдық иесі жауынгер,  бір күн ішінде  жаудың 150 ге жуық әскерін аттан жығып өлтіретін болған. Бірде шайқастардың бірінде жаудың найзасы оның ауыз қуысына кіреді және оның тілін жарақаттады. Ақсақалдардың айтуынша, содан кейін ол нашар сөйлей бастады. Меңдеке батыр шайқастардан алған жарақатарынан қайтыс болды.

Меңдекенің ұрпақтары көп, олар дұға оқып ғибадат ету үшін оның қабіріне келеді. Өзінен кейін ол жақсы жады ғана емес, жеті ұлды да қалдырды, олардан ру тарады. Ең үлкені – Шәңке, атақты би болды. Оның сөздері ұстарадай өткір болды, адамдар оны құрметтеді және «Тәтем» деп атады. Сәбит Мұқановтың ол туралы жазған  шығармасы бар. Екінші ұлы – Шәупел де батыр және би болды. Қалған ұлдары да өз ата-бабаларының жерінде жақсы із қалдырды.